زلمی خلیل‌زاد پس از استعفا از سمت نماینده ویژه وزارت خارجه ایالات‌متحده برای روند صلح افغانستان در تاریخ ۱۹ اکتبر ۲۰۲۱، پی‌درپی در رسانه‌ها ظاهر می‌شود و در مورد کارنامه‌اش در افغانستان و بحرانی که در پی آن شکل گرفت، توضیح می‌دهد. او هرچند به ناکامی‌ خود در ماموریتی که داشت اعتراف می‌کند، از پافشاری‌اش بر اینکه طالبان تغییر کرده‌اند، مشخص می‌شود که از لابی‌گری برای طالبان و سفیدنمایی این گروه دست‌ برنداشته است.

در تازه‌ترین مورد، خلیل‌زاد روز یکشنبه در شبکه سی‌ان‌ان با فرید زکریا مصاحبه کرده است. در این گفت‌وگوی تلویزیونی، او دولت بایدن را ترغیب کرده است که با طالبان وارد تعامل شود و با دولت این گروه گفت‌وگو کند.

خلیل‌زاد در این مصاحبه اظهار داشت: «فرصت‌های جدیدی برای ایالات‌متحده فراهم شده است تا برای رسیدن به هدف تعیین شده، از آنان استفاده کند.» او در پاسخ به پرسش فرید زکریا در مورد اینکه آیا به نظر او آمریکا باید پول‌های بلوکه شده افغانستان را آزاد کند یا خیر، گفت: «من از مذاکره و تعامل با طالبان حمایت می‌کنم. آن‌ها به چیزهای زیادی نیاز دارند. آنان به آزاد شدن پول‌های بلوکه شده نیاز دارند، به روابط عادی با ایالات‌متحده نیاز دارند، به حذف نامشان از فهرست‌های سیاه ایالات‌متحده و سازمان ملل نیاز دارند، به حمایت‌هایی برای بازسازی نیاز دارند و ما باید بر اساس یک نقشه راه، با آنان وارد تعامل شویم.»

نماینده ویژه سابق وزارت خارجه ایالات‌متحده در روند صلح افغانستان در این مصاحبه تاکید کرد: «اگر ایالات‌متحده در تعامل با طالبان، از سقوط کامل اقتصادی در افغانستان جلوگیری نکند و افغانستان به بحران عمیق‌تری فرو برود، ممکن است در آینده اوضاع وخیم‌تر و از کنترل خارج شود.» خلیل‌زاد در عین حال، به این پرسش که آیا طالبان تغییر کرده‌اند یا خیر، پاسخ روشنی نداد و گفت: «هم بله، هم خیر.» او در توجیه ادعای قبلی‌ خود مبنی بر اینکه طالبان تغییر کرده‌اند و به ارزش‌های جامعه جدید افغانستان احترام می‌گذارد، گفت: «در افغانستان همه‌چیز تغییر کرده است؛ از جمله طالبان. فعلا بین جامعه جدید افغانستان و طالبان یک مبارزه در جریان است و باید دید که در این مبارزه کدام یک پیروز خواهند شد.»

زلمای خلیل‌زاد مدعی شد که در پنج استان افغانستان دختران در تمام سنین اجازه دارند به مدرسه بروند، زنان به کار و زندگی مشغول‌اند، همه مردم اجازه دارند از اینترنت و موبایل استفاده کنند و این موارد نشانه‌هایی از تغییر مثبت طالبان‌اند و می‌توان به آینده امیدوار بود.

تلاش خلیل‌زاد در قبولاندن این نکته به جهان و مردم افغانستان که طالبان تغییر کرده‌اند و با سهیم شدن در قدرت یا تسلط بر افغانستان، به همه ارزش‌های حقوق بشری احترام خواهند گذاشت، بسیاری از کشورهای ناظر بر اوضاع افغانستان را غافلگیر کرده است. او در سپتامبر ۲۰۱۸ هم کار خود به عنوان نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور صلح افغانستان را با خوش‌بینی بر همین نکته آغاز و بارها اعلام کرد که طالبان کنونی طالبانِ دهه ۹۰ نیستند و قرار نیست این گروه بار دیگر فجایعی را رقم بزند که در دهه ۹۰ با مسلط شدن بر افغانستان به بار آورده بود.

هرچند پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در پانزدهم اوت ۲۰۲۱ و کشتارهایی که در پنجشیر، غزنی، دایکندی، قندهار و سایر نقاط افغانستان رخ داد و کشتارهایی که اکنون هم در سکوت و خاموشی جریان دارد، خلاف ادعای خلیل‌زاد در مورد تغییر مثبت طالبان آشکار شد، او همچنان بر آنچه گفته بود، تاکید دارد.

به نظر می‌رسد خلیل‌زاد با استعفا از سمت رسمی‌ رسمی خود، ماموریت جدیدی را آغاز کرده است و تلاش دارد با استفاده از نفوذش بر دستگاه دیپلماسی و نهادهای تاثیرگذار در سیاست خارجی آمریکا، دولت بایدن را به تعامل با طالبان وادار کند. خلیل‌زاد معتقد است اگر دولت بایدن با طالبان تعامل نکند، اتفاق‌های بدتری خواهد افتاد.

نکته قابل توجه در سخنان اخیر زلمی خلیل‌زاد این است که آنچه او برای ترغیب دولت آمریکا بر تعامل با طالبان، جلوگیری از فروپاشی اقتصادی در افغانستان، مذاکره با دولت طالبان و نیاز به آزادسازی پول‌های بلوکه شده افغانستان می‌گوید، نکاتی‌اند که از زبان مسئولان دولت طالبان نیز شنیده می‌شوند. ملا امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، در روزهای اخیر و در ملاقات با دیپلمات‌های خارجی بارها تاکید کرده است که طالبان اکنون بر افغانستان حاکمیت دارند و دولت این گروه خواهان تعامل و روابط خوب با همه کشورها، از جمله ایالات‌متحده آمریکا است. متقی در ملاقات با دیپلمات‌های خارجی از آنان می‌خواهد که از هر طریق ممکن به طالبان برای دسترسی به پول‌های بلوکه شده کمک کنند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، نیز روز شنبه، ۳۰ اکتبر، در نشست رسانه‌ای این حرف خلیل‌زاد را تکرار کرد که اگر جهان طالبان را به رسمیت نشناسد، عواقب بدی برای همه طرف‌ها در پی خواهد داشت.

در روزهای اخیر و پس از صحبت‌های خلیل‌زاد با رسانه‌ها، شماری از سیاست‌مداران افغان که در جریان سه سال ماموریت خلیل‌زاد در افغانستان، در جلسات متعددی با او حضور داشته‌اند، از نقش مخرب و ویرانگر او در شکل‌دهی بحران و فروپاشی دولت افغانستان سخن گفته‌اند. در این میان، امرالله صالح، معاون نخست دولت پیشین افغانستان، خلیل‌زاد را «معمار یک فریب بزرگ»، دانسته و گفته است: «خلیل‌زاد حکومت جمهوری افغانستان را مانند یک بز قربانی، تا لحظه ذبح، مراقبت کرد.»

پس از استعفای خلیل‌زاد از سمت نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در روند صلح افغانستان، توماس ویست، معاون او، این سمت را عهده‌دار شده است. او تاکنون در مورد برنامه‌هایش برای افغانستان و چگونگی تعامل و روابط با دولت طالبان چیزی نگفته است.